آیا فکر می‌کنید کسی باشد که حافظ را نشناسد؟
حداقل در بین فارسی زبانان سراسر دنیا بعید می‌دانیم همچین شخصی وجود داشته باشد. در مورد حافظ می‌توان اظهار کرد او یک شاعر جهانی است. بسیاری از افراد با ملیت‌های مختلف با شنیدن اشعار زیبای او به زبان فارسی علاقه‌مند شدند و شروع به یادگیری این زبان کردند؛ پس این ادعا نمی‌تواند غلط باشد.
با این وجود ما به‌عنوان یک ایرانی چقدر در مورد زندگینامه حافظ می‌دانیم؟ چقدر با اشعار این شاعر بزرگ آشنا هستیم؟ در این مطلب می‌خواهیم در مورد زندگینامه این اسطوره بزرگ ایرانی که سرآمدی در بین شعرا است صحبت کنیم، پس در ادامه همراه ما باشید تا بیشتر در مورد زندگی این شاعر و عارف بزرگ اطلاعات کسب کنید.
زندگی شاعر بزرگ ایرانی حافظ شیرازی
متأسفانه با وجود محبوبیت بسیار زیاد حافظ در بین مردم و تأثیر بسیار غنی او در فرهنگ و ادبیات ایران، زندگی او در هاله‌ای از ابهام است و منبع دقیق و معتبری برای آن وجود ندارد. درباره سال‌های اولیه زندگی او نظرات مختلفی وجود دارد، بنابراین مرجع واحدی نیست که بتوان به‌درستی اطلاعات آن تکیه کرد.
نام کامل او خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی است، زیرا در سن کم به حفظ قرآن پرداخت. این عارف بزرگ در قرن هشتم که از آشفته‌ترین دوران تاریخ ایران به شمار می‌آید، می‌زیسته است. او نسبت به زبان، ادبیات، دین و علم زمان خود آگاه بود و بسیار به جامعه اهمیت می‌داد. حافظ در شیراز به دنیا آمد و بزرگ شد. پدرو مادر او هر دو ایرانی اهل فارس و شیعه بودند.
در مورد زندگینامه حافظ می‌توان گفت گمان می‌رود پدر حافظ از رهبران مذهبی شیعیان بوده باشد، زیرا می‌گویند حافظ با گوش فرا دادن به تلاوت‌های مکرر قرآن توسط پدرش آن را حفظ کرده است. این شاعر شیرازی تحصیلات بسیارخوبی داشت و مورخان احتمال می‌دهند با خاندان حاکم آن زمان هم در ارتباط بود، چرا که زندگیش را به‌عنوان شاعری درباری برای پادشاهان منطقه به سر برد.
حافظ مسلمانی شیعه بود و به تصوف ارادت خاصی داشت؛ به‌طوری‌که اشعارش را با افسانه‌ها، ادبیات قرآنی و اساطیر ایرانی از شاهنامه و دیگر منابع می‌سرود.
متأسفانه برخلاف شعرای دیگر مجموعه منظمی از اشعار او وجود ندارد.
فقط دیوان حافظ موجود است که مجموعه‌ای از قطعات کوتاه این عارف بزرگ است و توسط دیگر افراد جمع‌آوری و تنظیم شده است. در این مورد هم محققان در مورد اینکه چه کس یا کسانی و در چه زمانی به گردآوری این قطعات اقدام کرده است، اتفاق نظر ندارند.
القاب حافظ
در زبان فارسی به کسی که بتواند قرآن را از حفظ بخواند، حافظ می‌گویند. از آنجایی این شاعر بزرگ ایرانی در سن پایین قرآن را حفظ کرده و از حافظان بوده است، این تخلص را نیز برای خود برگزیده است.
از دیگر القاب این عارف بزرگ ایرانی «لسان‌الغیب» است به معنی زبان غیب که دلیل نام‌گذاری او به این نام این است که مردم معتقد بودند حافظ می‌تواند با خدا صحبت کند و اشعار او در واقع از این کلمات غیب هستند.
حافظ شیرازی تحت تأثیر چه کسانی بوده است؟
آنچه در زندگینامه حافظ در مورد الهام او از دیگر بزرگان ادبیات فارسی به چشم می‌خورد این است که حافظ شیرازی از نویسندگان قبل از خود بسیار تأثیر گرفته است. آنچه منتقدان درباره این موضوع به آن باور دارند این است که حافظ به‌مانند زنبوری بر سر گل‌های مختلف پرواز می‌کند و سپس خوش‌طعم‌ترین عسل را تهیه می‌کند.
اشعار حافظ لذیذترین و خوش‌طعم‌ترین عسل ادبیات فارسی هستند و زمانی که شخصی به خواندن اشعار حافظ می‌پردازد، گویی یک دوره از ادبیات ایران را خوانده است. از بزرگ‌ترین شاعرانی که حافظ از او الهام گرفته است، عمر خیام است که از بزرگ‌ترین علمای ایرانی در زمینه نجوم، ریاضیات و شعر به شمار می‌آید.
سبک شعری و استعداد لسان‌الغیب
اشعار حافظ سرشار از نمادگرایی، تصویرسازی و ابهامات غنی است و او از این روش استفاده می‌کند تا احساسات را به مخاطب خود منتقل کند. اولین سبک شاعری حافظ شیرازی که برای اشعار عرفانی او است غزل است.
اغلب غزلیات این عارف بزرگ احساسی است که نشان از روح جستجوگر شاعر دارد. نکته شگفت‌انگیزی که در مورد غزلیات حافظ وجود دارد این است که او با استفاده از این سبک شعری در تلاش است مخاطب را وادار کند در مورد اشعار فکر کند نه اینکه فقط بخواند و از آن بگذرد.
خـرم ان روز کـز ایـــن منـزل ویـران بــروم
آسان جان طلبــم و از پـی جـانان بــــروم
گـر چــه دانم که بــه جایی نبـرد راه غریب
مـن به بوی ســـر ان زلف پریشان بـــروم
دلــم از وحشت زندان سکـندر بگـــرفت
رخت بربندم و تا ملک سلیمان بروم
چون صبا با تن بیمار و دل بـی‌طاقت
بـــه هـــــواداری ان سرو خرامان بـــروم
در ره او چــــو قلـم گـــر به سرم باید رفت
بـا دل زخـــم کـــش و دیـده گـریان بــروم
نـذر کـردم گـر از این غـــم به درآیــم روزی
تا در میکده شادان و غـزل خــــوان بـــــروم
اشعار حافظ به قدرت متعالی عشق و تأثیرات سرشار آن در مورد کسب تجربیات گوناگون به‌واسطه پذیرش معنای انسان بودن به کامل‌ترین شکل، آن‌گونه که در نظر حافظ است و برقراری ارتباط صمیمی با خداوند تعالی اشاره دارد.
در زندگینامه حافظ آنچه بیش از همه به چشم می‌خورد محبوبیت و اعتباری است که این عارف بزرگ در میان مردم زمان خودش به‌واسطه زیبایی تصنیف‌هایش و بینش بزرگ و عرفانی که داشت، به‌دست آورده بود که همچنان هم پابرجاست؛ به‌طوری‌که او را به سرآمدی در بین شعرا تبدیل کرده است.
سبک شعر حافظ
تبحر حافظ در اشعارش را می‌توانید در ابهامات به خوبی مشاهده کنید.
به این معنی که از کلمات و عباراتی استفاده می‌کرد که چندین معنی دارند. حافظ با مهارت تمام از این هنر در تمام اشعار خود استفاده کرد به‌طوری‌که این اشعار به‌راحتی قابل خواندن و درک نیست و تامل بر آنها را ضروری می‌سازد.
چنانچه شخصی بخواهد از اشعار حافظ لذت واقعی ببرد، باید دانش عمیق و غنی از ادبیات فارسی و واژگان داشته باشد. از دیگر مواردی که موجب می‌شود حافظ در بین شاعران ایرانی متمایز از بقیه باشد، این است که تنها چیزی که در اشعار او می‌بینید عشق نیست.
بلکه در مورد تاریخ هم در اشعارش سخنانی گفته شده است؛ برای مثال در مورد حمله تیمور و مشکلاتی که شیراز در آن زمان با آنها مواجه بود سخن به میان آورده است. در اشعار این عارف بزرگ می‌توانید حتی نام برخی از سیاستمداران و والیان آن زمان را مشاهده کنید که به برخی از آنها انتقاد شده است و برخی دیگر به‌دلیل شجاعتشان مورد تحسین قرار گرفته‌اند.
از دیگر مواردی که در زندگینامه حافظ می‌بینیم این است که او با استفاده از اشعارش به برخی دیگر هم انتقاد می‌کند که زاهدان و صوفیان آن زمان هستند؛ زیرا حافظ معتقد بود برخی در تلاش هستند با استفاده از نام خدا و دین مردم را بفریبند. درواقع حافظ در این اشعار ریاکاری و عدم صداقت این گروه را نشانه می‌گیرد.
اندیشه‌های ناب حافظ شیرازی
اغلب افراد باور دارند که حافظ یک عارف بزرگ بود، اما حقیقت امر این است که او یک عارف واقعی نبود. در واقع عارف واقعی به کسی گفته می‌شود که مراحل مختلفی را طی می‌کند تا به پیشرفت معنوی برسد و در این راه تنها چیزی که برای او مهم است و به آن فکر می‌کند فقط خداست.
حافظ عارف بود، اما در سبک خودش. او مانند مولانا مراحل پیشرفت معنوی را نگذراند تا به عارفی حقیقی تبدیل شود. حافظ شیرازی در جستجو انسان کامل بود، به همین دلیل در اشعاری که می‌سرود به توصیف شخصیت‌هایی می‌پرداخت تا شکل نگرش و بینش خود به زندگی را به مخاطبان نشان دهد.
او چنین شخصیتی را «رند» می‌نامد. رند به انسان آزاده‌ای می‌گویند که عقایدی والا دارد که خارج از چارچوب جامعه بدون کوچک‌ترین نادرستی زندگی می‌کند. شخصیت حقیقی حافظ هم در زندگی واقعی او همان رند است و این دقیقاً چیزیست که او می‌خواست باشد.
نگاه حافظ به زندگی
آنچه می‌توان از او و اشعارش در این مورد استنباط کرد این است که از نظر او زندگی سفری بی‌پایان به سمت بیداری معنوی است. حافظ باور دارد در واقع عشق راهی برای رسیدن به خداست.
با خواندن اشعار حافظ متوجه می‌شویم که عشق در اشعار او هیچ محدودیتی ندارد، بلکه جاودانه است و دارای قدرت. همچنین هدف اصلی برای مردم تا آخر عمرشان در نظر گرفته شده است.
از دیگر مسائلی که از زندگینامه حافظ و اشعار او می‌توان استنباط کرد این است که حافظ در تلاش است بسیاری از فضایل اخلاقی مانند ایمان به خدا، شادی جویی، صبر و ستایش زندگی را به ما بیاموزد.
این عارف بزرگ بارها در جای جای اشعارش به کوتاهی زندگی و اینکه ما زیاد وقت نداریم اشاره می‌کند و توصیه می‌کند از همین زمان کوتاه تا جایی که می‌شود لذت ببریم، چرا که محتمل است فردایی وجود نداشته باشد. و در این باره این‌گونه می‌گوید:
ما به این دنیای نفیس نیامده‌ایم تا خود را گروگان عشق نگه‌داریم
ما اینجا نیامده‌ایم که اسیر بگیریم اما تسلیم شدن عمیق‌تر به آزادی و شادی
تأثیر عمیق حافظ شیرازی در زندگی مردم ایران
تأثیری که حافظ بر ایرانیان گذاشته است کاملاً واضح و انکارناپذیر است. بر هر خانه‌ای که می‌روید یکی از کتاب‌هایی که به چشم می‌خورد دیوان حافظ است. از دیگر تأثیرات این شاعر بزرگ در زندگی مردم این است که از اشعار او در هنرهای تجسمی، خوشنویسی‌ها و موسیقی سنتی ایرانی بسیار استفاده می‌شود.
حافظ نه تنها در بین ایرانیان بلکه در بین تمام اهل ادبیات در سرتاسر جهان دارای محبوبیت بسیار زیادی است؛ به‌طوری‌که گوته نویسنده بزرگ آلمانی او را شاعری بی حد و مرز می‌شناسد.
21 مهرروز بزرگداشت شاعر بزرگ ایرانی حافظ
در ایران روز 21 مهر را به‌عنوان روز بزرگداشت این شاعر و عارف بزرگ در نظر گرفته‌اند. روزی که بسیاری از نویسندگان، علما و دوستداران حافظ به شیراز سفر می‌کنند تا این روز بزرگ را در مقبره او جشن بگیرند. در این جشن همگان گرد هم جمع می‌آیند و اشعار حافظ را می‌خوانند و به تبحر او در سرودن اذعان می‌کنند. تأثیری که او در قرن هشتم در زندگی تمام اهل ادبیات دوستان گذاشت قابل چشم‌پوشی نیست؛ خصوصاً با تأثیر عمیقی که بر نسل‌های بعدی خود نیز گذاشته است.
حافظ از بزرگ‌ترین شاعران و عارفان ایرانی است که تأثیر عمیقی بر ادبیات فارسی گذاشته است؛ به‌طوری‌که شناخت او و درک سبک و سیاق او در شاعری از واجبات زندگی ما ایرانیان است. بنابراین در این مطلب به صحبت در مورد زندگینامه حافظ شیرازی پرداختیم و جوانب گوناگون زندگی او را مورد بررسی قرار دادیم.
منبع
